Ilocano Essays

"Ania aya dayta ab-abbongam dita tenged mo?" inimtuod ni Insang bayat pinangibaddec na diay pidal ti tilar. Agab-abel. Ni met Merced a cadwa na nga agab-abel, di met dumdumngeg. Di cad inulit ni Insang diay saludsod, "Oy billit tuleng. Ania cad dayta ab-abbongam dita tenged mo?" "Ti la pacaducducotam," indaramudom pay ni Merced diay sungbatna. Ali ituloy na latta diay agabel. Idi apagligsay diay init ket mumalmalemen, adda metten gorigor nan ni Merced. Nacabarbara diay muging na. Agcalcalingetan pay ti napigket. "Nacab-cablaawan can san ading," kinona ni Insang. Inyawat na ken ni Merced diay tualia. "Ni alaem daytoy ta punasam man ta rupam, ni daytoy tay nadalos a tualia." Di na pay naigay-at diay takiag na. Casla natinnag a papeng ni Merced. Nanabtuog pay piman idi naibaltog diay natangken a pila a suelo ta di met nasemento diay siroc ti balayda Insang nga ayan dagita tilar. Agpaarayaten ni Insang. "Compadre. Nanang. Lacay Talyo. Ayanyon Apo. Ni Merced. Ay natalimudaw. Natinnag payen idiay pagtugawan na. Naplag a casla natumba a pamurac. Ni umarayat cayo!" Agar-ariwawa ni Insang. Ulimec. Diay laeng angin nga agay-ay-ayam idiay murdong ti caw-cawayan ti mangeg nga uni. Asug ti pul-oy ti malmalem. Awan ti tattao. Napan da amin naki-ani. Nagtacder diay lalayawan ni Insang. Nacakita ti maysa nga caretela. "Umayca cadi a Tang Bitor ta iyudong tay ni Merced." "Apay, ania ti napasamac?" casla pay naclaat ni Lacay Bitor. Sinurot ni Lacay Bitor ni Insang cabayatan pinangsalaysay ni Insang no ania't napasamac. "Na-amamlingan conam, sinapitam coma ti bulong ti atis diay lapayagna a," imbalacad ni Lacay Bitor. Binagtin da ni Merced nga inyudong diay Clinica Macagba. Ni doctor Jimenez ti adda't didiay a simmabat caniada. "Ali, iduron yo ditoy dayta nagpilid a lamisaan," imbagana cadagidiay tumoltulong a nurse. Alwadan yo ta dinto matinnag a cas cadadi Rosing, tapno dinto ket mablo." Napalabas ti dua nga aldaw. Imbati dan ni Merced diay hospital ta limteg diay tenged na. Idi nagsubli dagidiay resulta ti laboratorio nga impaw-it ni doctor Jimenez idiay Manila, naductalan da nga rabis cano ti problema ni Merced. Itan a ket dinamag ni doctor Jimenez no nacagat ketdi ti agballa nga aso, wenno tay agballa a pusa, wenno timel, wenno angpas, wenno panpanniki. Itan a ket nalagip ni Merced den diay storya ni Lacay Talyo nga uliteg na. Ta adda capas sanglay da diay arubayan ti balayda, ket dayta a mula no agbunga, ado dagita panpanniki nga umay mangan ti bunga ti capas sanglay. Nalabit a ket idi matmaturog ni Merced, kinagat ti panpanniki diay tenged na. "Imposibli dayta doctor," cuna met ni Insang. Saan a panpanniki ti kimmagat ken ni Merced. Aswang." "Ania ti cayatmo a sawen Insang," dinamag itatta ni Nanang ni Merced. "Aswang... ania dayta, vampira wenno tao?" "Ket di yo la ammo a," insungbat met ni Insang. "Ta natiliwco ni Piro idiay tengnga ti casabaan idi napan a rabii. Naslag diay bulan... cabos." "Ania ti ar-aramiden na? Is-isuna wenno adda caduana?" "Caduana ni Merced." Anta gayam, agdagsen metten ni Merced isu nga natalimudaw.