Arte ken Literatura Para kadagiti bukod nga Ilokano (wenno English) a sarita, salaysay, daniw, ken dadduma pay a sinurat ken arte.:Memoirs iti Maysa nga Agkabaw

Memoirs iti Maysa nga Agkabaw


Chapter 1



karma.


Adda daytay pagsasao tayo nga ilokano, no ania kano ti immulam, isu kano ti apitem, a tinulad met dagiti tagalog, kung ano ti intanim mo, isut’ aanihin mo, agpayso la unay dayta.

Adu met ti klase iti pinagmula. Adda katta nga imurumor mo a kasla mais, wenno bin-i nga irik. Sam to iraep inton masekka, diay a bunubon ti iraep mo, saan a diay mais. Wenno itugkel mo no bukel ti utong ti imulmulam, wenno itugkel mo diay kinettel mo nga ungkay ti kamoteng kahoy. Wenno orkids. Wenno Unas. Tapno adda us-usem inton apitem. Wenno aramidem nga asukar. Diay tubbog na a. nagsam-it ngamin.

Adu met ti klase ti pinagani. Wenno pinagapit. Agusar ka ti talunasan no unas ti gapasem, apan kan a nga agwasiwasiwas lattan idiay ka-unasan a kasla ka la ninja no kua. Wenno agusar ka iti kumpay no gapasemon diay pagay ta natangkenanen diay dawa na (mabalin pay a pangruot diay kumpay a paggapgapas ngem saan kuma ta ngumudel diay kumpay no kua, masapul nga idediket a para paggapas). Wenno agusar ka iti rakem no aniem diay diket. Wen. Rakemem, maysa-maysa a dawa. Diay rakem ket kasla tabako a kayo a napakurusan iti quarter-moon a blade a kustokusto la a pagrakem.

Mabalin nga anien diay madi pay unay natangkenan a dawa ti diket. Ta no madi pay unay natangkenan diay diket, nagmayat nga irugen, sam baywebaywen idiay alsong, dudumenen kaka. Nagimas man no ikiwar mo diay dudumen. Malipatam pay ni dalling mon ti imas na no kua.


Nagragsak no pinagaapit.


Dayta pagsasao tayo nga ilokano, no ania ti immulam, isu ti aniem, kunak nga agpayso la unay dayta ta siempre, no sipor a C4 ti inraep mo, imposible metten a raminad a quezon rice ti gapasem. Wenno wagwag.

Ta no raminad ti ingka gapasen, mabalin a diayen pagay diay karrubam ti gapgapasemon. Madi a dayta nga usansia, dayta aggapas ti saan mo nga immula.


Mayat ti agipurwak nga agimurumor ti C4 nga irik. Ta no natilyaren diay ginapas mo a sipor, addan ipakiskis mo wenno ipakonom tapno adda isaang mo a kanen a pagbiag (sagpaminsan, umanayen a pekpekkelem diay kalluto nga innapoy sam idildil iti apagdildil a dildil idiay bugguong nga adda dalayap na, mabiag kan kaka).

Ngem dagiti met dadduma a rebelde, saan met a C4 nga irik ti ipurwak da no kua. C4 met a bumtak sa saan met a mabiag dagiti mapurwakan a mabtakan a kasla kuma dagiti mangan kadaydiay innapoy a C4, maustel da met. Madik ammo no apay nga agpaputok da.


Kabuteng ko dagita pappaputok. Saanak a mannakigulo a diay la makirangranget ti pampanunotek nga inaldaw. Mabutengak kadayta putokputok.

Ti la kayat ko a paputok ket daytay makapabiag a putok. Daytay ngay adda mabiag a bibi no madi ka nagusar iti proteksion (wenno no madim inuksot ta kastan sa kano ti istayl ti pamili planing kadagiti madi mayat nga agusar iti proteksion, dagitin sa kano napeklan a ketolik).

Kinaagpaysuananna, naayatak. Puro ayat ti linaon daytoy pusok.


Sakbay gayam a malipatak, ta ay apo, gagangay san ti lumakay, managliplipatak metten, siak gayam ni kua, ni Don Juan Kiyote Balentino Kasanoba.
Lover boy.
Jaaaas kidding!

Saanak a don. Saanak a kiyut. Ken mas saanak a kasanoba.

Lover boy?

Kasla siguro lover boy nga agsasallupang ti gelpren na.


Saanak a lover boy nga agsasallupang ti gelpren na ta madik ugali ti aggelpren ti agsasallupang.

Madik man lang inal-almanan ti aggelpren iti nagad-ado idi kabambanuagak pay. Siempre, no adda gelpren ko idi, umanayen diay maysa laeng, ta, faithful siak ngarud.

Wan en onli laeng.

Sika laeng ti mis yunibers ditoy biag ko hani. Pramis.


Ta nagsingpetak.

Sa maysa pay, mangmangngeg ko idi kadagiti kakaeskuelaak idi agis-iskuelaak pay lang a narigat kano ti agsusukot ti gelpren na.

Lallalo no sobra ti pagkaposesib da dagidiay gelgelpren da. nagrigat kano ti agpambar man:


Sori Sweetheart, madi ka a madagas madamdama ta adda praktis mi ti basketbol…


Nagrigat man kano a talaga ti agpalusot no kua:

Naku a, ita mampay nga inawagannak iti ‘Sweetheart’ hani, kunak man no ‘hani’ ti innawagan ta, naku a, addan sa sabali a gelpren mo nga aw-awagam iti ‘Sweetheart’ a…

Ha? A, e, awan hani, sika laeng ti wan en onlik…

Ken hani, kaano ka pay a nakasursuro nga agbasketbol, madim pay ammo ti agdribol ket…


Isu. No kua, isu dayta ti puon ti pagbrebreykan dan. Madi nan to metten a maiturturugan ta siempre, ni ‘hani’ na ti talaga a kaykayat na kadagiti gegelpren na.


No siak, kinanayon a nairut ti turog ko idi kabambanuagak pay lang ta siempre, madi kami agbre-breyk idi kadaydiay maymaysa a bugbugtong a wan en onlik a gelpren ko.


Ta faithful siak ngarud
Ngem madik maala ti turog ko ita.

Ita.

Biernes. Wenno sabadon sa. Mayo a-beinte dos. 2010.


Itattay ko pay la a pilpiliten nga alaen ti turog ko ngem talaga a naatap nga umay diay ridep. Alimbasagenak. Alimpungoten kano, kuna dagiti tagalog.

Madik maala ti ridep ko uray adda kasla mangmangngeg ko a nasam-it a musika. Makapailibay a musika. Nasam-it a tugtog ti teklado ti piano:

Teeng-teng-teng…Teng-teng-teng-teng teng-teeng..

Ti amo kano. Immanghel ngarud ti boses diay balasang a kasla boses ni laura a branigan, ngem saan, mas nasamsam-it pay ti boses diay balasang a madama nga agkankansion. Ken, italyani pay ti kankansionen da:


Ti amo, un soldo
Ti amo, in aria
Ti amo se viene testa
vuol dire che basta
lasciamoci…



Wow! Voce bellissimo!!!


Ngem diay kadyudyuwet na, saan met a kasla boses ni umberto a totsi, kasla ngarud naparpar a bulo a sintonado diay boses na:

…prima di fare l'amore
vesti la rabbia di pace
e sottane sulla luce
io ti amo
ti amo, ti amo
ti amo, ti amo ...


Ha? Amoti-amoti-amoti-iyoti? Ania daydiay, perdi a plaka? Wenno adda limed a mensahe na? Subliminal a mensahe?

Kasla biglaak a nalukag.

Immulagat ko iti apagmulagat dagiti matak. Masisirapak. Sinirig ko diay alarm clock a tumaniktik idiay rabaw ti coffee table nga adda ditoy abay ti katre:

Kasla agkiamkiam diay 12:00 ti pinagkitak.

Madik malagip no ania ti rason ti pagkiamkiam diay oras. Madik ngata nai-adyas aya isu nga alas dose ti ikiam-kiam na?

Wenno nagbrown-out?

Isu met la a kasla madaddadang a malamlamaw daytoy kudil ko ta sobra ti bara na, humid a kunada, madin sa agan-andar diay air-con ta nagbrown-out.

Ngem madik malagip no pinagandar ko diay air-con. Wenno no adda air-con mi.

Ta kasla addaak idiay nagbeddengan iti puot ket ridep ti pinagriknak. Kasla addaak idiay kaawanan idiay nangato a tangatang a kasla agam-ampayagak a kasla maysaak a kalbo nga agila a bald eagle kampay idi. Kasla addaak idiay nagbeddengan iti espasyo ken tiempo a kontinyu-um iti duwwa a yunibers, paralel a yunibers, nga uray kaano, madi nga agsabat wenno agkinnurus ti dalan da.


Pagam-ammuam, bigla kami a nabaringkuas kenni hanik (‘hani’ ti innawagan mi kenni hanik) ta bigla nga adda kasla maparparpar a kawkawayan wenno kasla addan sa ti agiparparrangguyod iti nagadu a barbariles a latlata a drums idiay kalsada:


“Brang-bring-brang-brang-bring-brang!!!”


“Blag!!!!”



Sanababi!!!
Nabayag metten nga ‘hani’ ti innawagan mi kenni hanik, no kaano mi a rinugyan ti naginnawag iti ‘hani’, madik malagipen.


Adu met ti advantage na no ‘hani’ ti innawagan yo kenni hanim. Ti kangrunaan nga advantage na ket no kaspagarigan madim malagip ti nagan na ta siempre, no lumakay kan a kas kaniakon ket medyo agkabaw ka metten a, narigat a nga talaga no madim malagip a dagus ti nagan na.

Ti rigat na ngarud pay ket no sabali a nagan ti maiyawag mo, naspak ti ngalangala.

Sa ni hanik met ngamin, pinabaliwan na ti nagan na idi. Idiiiiii.

Isu. No kua ket awagan ni mader na isuna kadaydiay dati a nagan na.

Dagiti met gagayyem na a dati a kaeskuela na, diay met nagan na nga iyaw-awag da kaniana idi idiay yunibersiti da idi agis-iskuela da ti iyawag da no kua.

Isu. Maymayat laengen para kaniakon no ‘hani’ ti iyawag ko kenkuana.


Ti pagdaksan na, ‘hani’ met ti iyawag ni hanik kenkuak, isu a pati diay nagan ko no kua, madik pay ketdin malagip.

Ta saan met a talaga a don Juan kiyote balentino kasanoba ti talaga a nagan ko ket.


“Hani!!! Ania daydiay?!!! Ken apay a nakasipsipnget?!!! Brow -out kadi? Black out? Bulagakon? O my gaaad!!!”


Uray no agpanpanikak met, madik nagawidan ti nagkatawa.

“A, e, hani, nakamaskara ka met.”


Daytay ngay maskara a kasla diay maskara ni Zoro, diay katuturedan a tulisan idiay kalipolni, ngem ti pagdumaan da, awan ti butbot idiay batog ti mata diay maskara ni hanik. Usaren ni hanik dayta no maturog kami no kasta nga aldaw tapno saan a masisirap isuna.

Ta ita ta makitakon a nalaing diay oras idiay pagorasan nga adda idiay rabaw ti coffee table, alas dose singko ti tingnga ti aldaw ti orasen. Makapasisirap a talaga diay lawag ti aldaw.

Uray no kasta unay ti pagpanpanik ni hanik, naala na ti imlek. Kineddelnak. Madik ammo no kasano na a nasarakan a kineddel diay kuak, diay bassit a bilbil idiay siket ko. Wen, bassit la ti bilbil ko ta saanak a butirog.


Inlukais na diay kua na, diay maskara ti mata na. Uray no medyo ingkusipet na dagiti matmata na ta masisirap ngarud, nadlaw ko a nabannog latta dagidiay kasla ukis ti sandia a bumerde a matmata na. Kasla ngarud matmata iti godzilla.

Bimmabaak ditoy katre mi. Timmakderak. Medyo nagwigel bassit dagiti tumeng ko. Pinilit ko nga impagna dagiti agwigelwigel a tumtumeng ko, napanak timangwa ditoy tawa ti kuarto mi.


Makasisirap idiay ruar. Madlaw a nakataltalna ti aglawlaw. Awan ti makitak a tattao nga agpagpagna. Adda met maysa nga aso a labang nga agkalkallong idiay basuraan diay garreta idiaaaay medyo adayo bassit a kanto ti makitak a nabiag nga agkutkuti.

Agsies-siesta siguro dagiti tattao.


No kua, agpayapay dagiti barbarayuboy a nakabitin idiay ig-igid ken ngato ti kalsada. Dagiti ngay arkos no kasta a piesta.

Wenno dagitin sa litlitrato dagiti kakandidatos dagidiay nakaarkos.

Ta kalkalpas kano ti eleksion ditoy kailukuan idi napalabas a lawas. Wenno tallo a lawasen sa kano ti napalabas.

Nariknak nga immay immabay ni hanik ditoy tawa. Medyo nakakatawaak uray no agnernerbiosak. Nakakatawaak a nga talaga ta imbaraybay na ngamin ngay nga imbalkot diay ules mi idiay bagi na a kasla hari a krisna isuna (wenno kasla delisyos a suman a nabalkot) ta siempre, nakapanturog isuna, medyo see-tru diay suot na a linggeri a biktorya sikret nga adda pay barbarayuboy diay laylayan na a kasla ngay dutdot ti piyyek, narigaten a no adda mangbuybuya kaniami a limed, wenno no adda karruba nga agteltelescop, di pay ket nasiripan dan ni hanik.

Ngem awan latta ti makita mi a tattao nga aglabas. Diay medyo adayo a dakkel a balay a kasango mi ket nakarikep met amin a tawa da. Kasla ngarud awan ti tao idiay. Kasla nakaul-ulimek.

Baka ngata mataktakawan da?

Ngem saan met a natagari diay agtatakaw no kua. Agin-innayad ngarud a nakaul-uilimek diay agtaktakaw tapno madi matiliwan a mabuking.

Sa timmingtingnga ti aldaw nga agtakaw?


Ken diay nangngeg mi nga uni a nakalukagan mi kenni hanik ket kasla diay mangmangngeg mi no kua idiay nyc, idiay queens, kasla parappap. Parappap? palpaltog?

Brang-bring-brang-brang-bring-brang!!!


Ngem nalpas met ti eleksionen ditoy iloko. Adda pay lang aya pinnaltugan?

Wenno baka met adda bayolens a mapaspasamak dita balay a kasango mi.

Simgarak. Uray ni hanik, nadlaw ko a simgar met isuna ta nagpayegpeg isuna.


“Itawag mo idiay nayn-wan-wan hani.”


Nayn-wan-wan ti idayal mi idiay nyc no kua. Ngem nalipatan sa a nakonpios ni hanik nga awan kamin idiay kwins nyc ta nagbiahe kami idi naminsan a kalman a nagpa-pilipins ta pinanawan min diay nyc, ta adda manen ti atemted a bambing idiay, imbag laketdin kunayo ta napurnada daydiay nga atemp. Madi bimtak diay wipon op mas distraksion a tangtangke ti propeyn gas. Isu a dardaras mi nga inlako diay balay mi idiay kwins. (Note, saan a diay balay idiay amityville nga horor idiay ny ti inlako mi, saan mi a balay daydiay a for sale).

Madi min kayat ti agyan idiay ny. Ditoy kamin iloko.


Madik ammo no nayn-wan-wan met ti idayal ditoy kailukuan. Natalyaw ko diay telepon direktori idiay rabaw ti coffee table. Binirok ko diay telepon ti pulis. Nabirukak diay emergensi a numero: wan-wan-seben. Indayal ko.

Nasam-it ti boses diay balasang a simmungbat. Dispatser wenno operator siguro.


Dinamag na ti nagan ko.

Nagan ko? Medyo nagbeddalak a nagsao.


“Ma’am, kayat mo a maammuan ti nagan ko?”


Wen kano. Nagkudkudak ti teltel ko. Ta diaske met ngaminen ta madik malagip a dagus no ania ti nagan ko. Nadlaw ni hanik a matiktikaw ti langak.

“Karl ti nagan mo hani.”

Karl?

Ooooooooooo. Malagip kon.


Juan Karlus Markus ti talaga a nagan ko. Impasurot kano ni mader ko diay ‘Juan karlus’ idiay nagan diay ari ti espanya.


(importante a palawag: Madi kami nga agkapin-ano kadaydiay napungga a barbaro a gobernadora idiay maysa a probinsia ditoy kailukuan. Agsabali ti spelling diay apilyedo na kendiay third name ti nagan ko)
Nakunak a saan kami nga agkapin-ano kadaydiay napungga a gobernadora ta no siak ket awan man lang ti pamalpalatpatak kadayta pulipulitiko.

Ngem no kua, am-amirisek, siguro, nalaka laeng ti trabaho ti pulitiko. Kasla ngarud diay presiden ti yo eis, inikkan na iti hint dagiti mangimatmaton a mangsolsolbar kadaydiay leak ti langis idiay yuyeng, idiay sirok ti baybay ti gulf op meksiko, ta madi da met la mapasapasardengen diay agpuspuswak a langis a pakagapgapuananen iti environmental katastropi, ta kaslan sa metten bad case ti dismenoreya a nabuslon diay monthly peryud diay balasang a kanayon a masalsalputan diay palda na, inikkan diay yo eis presiden isuda iti pammasagid nga hint no kasano a mapasardeng daydiay langis nga agpuspuswak idiay sirok ti baybay:


Pullatan yo ngamin a dayta damn nga abut!!!!!


(Ay wen nga agpayso ana!!!!!)


Enihu, di kasdiay.


No apay a ‘karl’ ti awag ni hanik kaniak ket kastoy:

What’s in a name kano, kuna dagiti ingles.

Importante kano dayta nagan a kas wagas iti pinangbigbig ti aydentiti iti maysa a tao.

Isu a nakasurat dayta nagan mo idiay opisyal a dokdokumentos: sertipikeyt iti pannakayyanak, pinagbunyag, elementari diploma, high iskul ken kolehio a diploma, sertipikeyt iti pinagkasar, drayber’s laysens, pasaporte, etsetera.

Madi ka kano makalugan iti eroplano nga agbiahe a mapan idiay bangir ti taaw no awan ti pasaportem (ken no awan ti pagpletem).


‘Karlus’ ti nakasanayak nga usaren a nagan idi kabambanuagak pay ta ‘Juan’ kuma a talaga ti usarek ngem nakaor-ordinaryo met a nagan dayta, sa maysa pay, sangkasuron dak met ngamin dagiti kaubbingak idi ubingak pay, ‘huan tamad’ met ti iyawag da kenkuak.

Saanak a sadut!!!


Siempre, maasarak a mabuisit a talaga idi a, isu ngarud a kanayonak a makilablaban idi ubingak ta siempre, masapul a protektarak a saluadan diay dayaw ti nagan ko.

Ngem gapu ta mas bulilitak ngem kadagiti nakaubbingak idi, sa kullapitak pay a kuttongi a malnorisd (isu siguro a nakudiditak a dimmakkel idi ta awan unay ti sussustansia na ti kankanen mi idi ta nakurapay kami met ngamin, madi kami pulos napatpatumar iti yunayted amerikan tiki-tiki, kua, saan kano nga agpaypayso diay tsismis a dayta nagan ti multibaytamin a ‘tiki-tiki’ a para kadagiti bibis ket rinamburambol lang dagiti sayantis diay nagnagan dagiti inaramat a parte ti bagi a pinagdamili ti bibi), gapu ta kullapitak nga ubing, kanayonak a mabugbugbog nga uray la agkabkabbibaw ti bigbibig ko idi. Kasano met ngamin ket suitik met dagiti kinaubbingak, agpatulong da met kadagiti manmanong da.

Siak ket awammet ti manongko a mangtulong kaniak idi ta siak met ti inaunaan kadakami nga agkakabsat. Sa, madi nak met ayunan idi ni amang ko no kasta a madamag na a nakilabanak, madi na apan salangaden nga uburen diay balay diay karruba mi a nagmansomanso kaniak.


Makaramanak pay ketdi a ti agassawa a baut (ni amang ko) ken lapigus (ni inang ko).