Ilocano Essays : Apay ngata

Apay Ngata (c) 2006 Rufus Agtedted Leaking Apay ngata nga no nakadanunen tay maysa nga tao idiay ballasiw ti taaw ket agbalbaliw metten diay ugali da? Kitaen yo ti napasamak kadaytoy maysa nga tao. Saanda met unay nga nabaknang da Teresing. Ngem dida met lumangan a mangan. Pada met la nga maki-anani, maki-taltaltag, maki-baybayo ti irik. Agtawen laeng ti sangapulo ket walo idi pumanaw a mapan sadi America. Idi nalabesen ti lima nga tawen ket nagsubli ta nagbakasyon, di na kano met ammon ti agsao ti Ilocano. Di na pay kayaten ti agsida ti parya ta napait kano. Idi inopreseran da ti pinapaitan idiay balay da Mang Akong, gistayan kano nagsarwa. Apay? Na-rurusok kano iti daydiay angot ti pespes ken pait ti papait. Ket no papait ngarud - di kad napait - isu met ti imas na daydiay, saan kadi? Di na pay kayat a saguiden ta katuday a nalamaw ken nakamatisan. Napait kano. Idinto nga isu la dayta ti pinagbibiagna kabayatan panagyan da ditoy probinsya. Dina kan pay kayat ti aglugan ti Partas idi kassangsangpet na ket agpa-probinsyada. "This is too Jurassic," konana kano nga indayamudom. "No way am I riding in this death trap, man." "Ala, mang-arkela tay ngaruden ti lugan tapno saan a matuokan toy balasang tayo," kona kano met ni tatangnan. Idi nakasangpetdan diay probinsya, napan kano nagdigos ni Teresing idiay ayan ti bubon a ta awan met ti banyo idiay uneg ti balayda pay laeng. "You got some hot water?" konana kano nga impukkaw. Awan met sumungsungbat. Idi nagudong a napan nakitienda, adda nakakita kaniana nga maka-am-ammo kaniana. "Ni adda kay met gayam anakko," dikad kona met diay tao nga maka-am-ammo kaniana. "What you say?" konana kano met tatta nga insungbat. "Don't follow you man," inpadarundon na pay kano. Di kad pay nabainan met diay nangkablaaw kaniana. Isu, daytan ti nagdinamag. Ni Teresing a nakalipat ti nakayanakan na. Ni Teresing nga agin-da-daytay. Ni Teresing nga anglit. Ni Teresing nga pada met nga agrigrigat idi. Tattan ket konam la nga saan a nabangsiten ti takki na. "Where's the quilted tissue?" dinamag na kano ken ni Mamang na. Di kad pay agtarakattoten ta baket. "Ania ngata ti kayatna nga sawen ta 'qwilted tisyo' kano?" dinamag met ni Mamang na ken ni lakayna. "Ikkam ti ambuliganen! Adu la amin. Ania ket ta agin-da-daytay. Wenno tay bislak la," inlaaw diay lakay, a ta napunwan metten nga agdengdengeg. "Ala, agawid ka la ngaruden anakko ta dinto ket madunor dayta kutitmo ditoy," kona kano diay lakay nga impasaruno. Nalpasen ta bakasyon. Agawiden ni Teresing. Agsublin idiay America. Agsangsangit kano ni Teresing idi lumugan diay eroplano. "Bye bye - - - luve yo," kona na kano nga intag-ay diay im-ima na. "Hmmmm - - - diak pay nakakita ti kasta. Ala, uray di ka agsubsublin, anak ti diablo ket ti kastoyen," indayamudom diay tatangna. "Nakadanun la't diay American ket, saan na metten a malaguip ti naggapuan na." Monday morning. Back to work. "Hey welcome back stranger!" inkablaaw diay maysa nga katrabahoan ni Teresing idi nakita na diay pagpellesan. Agibadbado ti kawes ti agsirsirbi idiay restauran. Ania kitaem man, adda napintas a trabaho ni Teresing. Isu ti agkayumkom kadaguitay nanganan daguidiay tattao nga napan nangan idiay restauran. Isu pay ti aginnaw ken agsagad, agipalunipin, agbagkat ti nadagsen a cahon ti patatas. Idiay America, "Busboy" laeng ni Teresing ngem no nagawid idiay probinsya konam la no isu ti kabaknangan ken kama-ingelan a tao. Ania la ketdi ti biagen. Agpayso aya ngata nga ti maysa nga tao ket agbalbaliw ti ugali na aglalo no sabali metten a lugar ti ayan na ken maduma-duma metten a kababalin ti makitkitana?